علیرضا واعظی؛ اولدوز بخشی راد
چکیده
رواناب، یکی از اجزا چرخه هیدرولوژی است که وقوع آن منجر به هدررفت خاک از دامنههای شیبدار و تولید رسوب در حوزههای آبخیز میشود. بررسی عوامل موثر در ضریب رواناب در مدیریت حوزههای آبخیز حائز اهمیت است. این پژوهش، با هدف بررسی اثر ویژگیهای خاک بر ضریب رواناب در زیرحوضههای آلانق، لیوار و شکرعلیچای در استان آذربایجانشرقی ...
بیشتر
رواناب، یکی از اجزا چرخه هیدرولوژی است که وقوع آن منجر به هدررفت خاک از دامنههای شیبدار و تولید رسوب در حوزههای آبخیز میشود. بررسی عوامل موثر در ضریب رواناب در مدیریت حوزههای آبخیز حائز اهمیت است. این پژوهش، با هدف بررسی اثر ویژگیهای خاک بر ضریب رواناب در زیرحوضههای آلانق، لیوار و شکرعلیچای در استان آذربایجانشرقی انجام شد. برای انجام این پژوهش، پس از نمونهبرداری، برخی ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک شامل توزیع اندازه ذرات، سنگریزه، جرم مخصوص ظاهری، ساختمان، ماده آلی، کربنات کلسیم و هدایت هیدرولیکی اندازهگیری و دادههای رواناب از ایستگاههای هیدرومتری موجود در خروجی حوضه اخذ شد. بر اساس نتایج، ضریب رواناب تحت تاثیر منفی درصد شن و سنگریزه، ماده آلی، آهک، اندازه و پایداری خاکدانه و هدایت هیدرولیکی اشباع است و همبستگی آن با درصد سیلت و رس مثبت بود. با افزایش درصد شن و سنگریزه و کاهش درصد رس و سیلت، نفوذپذیری خاک افزایش و ضریب رواناب کاهش مییابد. ماده آلی و آهک، دو عامل مهم در تشکیل و پایداری خاکدانهها و بهبود هدایت هیدرولیکی اشباع خاک هستند و افزایش مقدار آنها نقش اساسی در کاهش تولید رواناب دارد. نتایج تجزیه رگرسیون خطی چندگانه نشان داد که تولید رواناب در زیرحوضه آلانق رابطهای معنیدار با مقدار ماده آلی (r=-0.95, p<0.01) و جرم مخصوص ظاهری خاک (r=-0.9, P<0.01) دارد. ماده آلی، مؤلفه اصلی در تولید رواناب در زیرحوضه لیوار (r=-0.94, P<0.01) و زیرحوضه شکرعلیچای (r=-0.95, P<0.01) بود. بررسی رابطه کلی بین ضریب رواناب و ویژگیهای زیرحوضهها (شیب، ضریب شکل، تراکم آبراهه و خاک) نشان داد که ضریب رواناب تحت تاثیر ماده آلی، اندازه خاکدانه و تراکم آبراهه است (R2=-0.93, P<0.01). این مطالعه نشان داد که حفظ و افزایش ماده آلی خاک میتواند با بهبود ساختمان و نفوذپذیری خاک، در حفظ آب باران و کاهش تولید رواناب موثر باشد.